Lezingen
De vereniging Numaga organiseert elk jaar een aantal Numagalezingen. Ze vinden op dinsdagavond plaats vanaf 20.00 uur op uiteenlopende locaties in Nijmegen. De Numagalezingen gaan steeds over een onderdeel van de Nijmeegse geschiedenis; daarbij komen de diverse tijdvakken en disciplines – geschiedenis, kunstgeschiedenis, architectuur, archeologie – aan de orde. Zie hieronder een selectie van de lezingen sinds 2002.
Lezingen 2024
Voor het hogere bestemd
De vorming van een katholieke elite aan drie Nijmeegse jongensinternaten, 1920-1970,
Marieke Smulders
Nijmegen telde in de twintigste eeuw drie katholieke jongensinternaten met landelijke aantrekkingskracht: het Canisius College, het Dominicus College en de Nebo. Hier vormden paters een katholieke mannelijke elite aan de basis. De leerlingen, katholieke jongens in de leeftijd van twaalf tot achttien jaar, werden volgens een beproefde combinatie van humanioraonderwijs op gymnasiumniveau, dagelijkse godsdienstoefeningen en een zorgvuldig samengesteld recreatieprogramma voorbereid op een toekomst waarin zij een invloedrijke maatschappelijke positie zouden innemen.
Aan de hand van een breed scala aan bronnen brengt Marieke Smulders, vanuit het perspectief van verschillende groepen betrokkenen – paters, leerlingen en hun ouders, pedagogen en psychologen – de complexe binnenwereld van de drie instituten tot leven. Ze laat zien dat de internaten hun onderwijs en opvoeding al vroeg in de twintigste eeuw niet alleen op klerikale en katholieke vormingsidealen baseerden, maar tevens voortdurend afstemden op maatschappelijke ontwikkelingen en op wensen en behoeftes die onder katholieken leefden.
Op deze avond zullen ook drie oud-leerlingen aanwezig zijn.
-
Datum: dinsdag 26 maart
-
Aanvang 20.00 uur, zaal open om 19.30
-
Locatie: Lutherse Kerk, Prins Hendrikstraat 79
-
Entree: Numagaleden: gratis, overigen: €5
Lezingen 2023
27 oktober avond met de Klevischer Verein
Grenzen verkennen
Cultuurhistorie op de Nederlands-Duitse grens.
Holthurnsche Hof, Zevenheuvelenweg 48a Berg en Dal
Pal op de grens in Berg en Dal, onderzoeken we onze Nederlands-Duitse grensregio vanuit verschillende invalshoeken. We kijken naar de taal en het bijzondere dialect van de grensstreek.
Schets van de grenscontacten in spannende tijden van oorlog en erna, maar ook in de vroege Middeleeuwen. Hoe ging het zakendoen vroeger en nu, in een grenzeloos Europa?
Een gemütlches Grenztreffen van de Klevischer Verein für Kultur und Geschichte en Numaga
Er was ruime belangstelling: ruim 90 mensen bezochten deze avond in Berg en Dal.
• Blik op de grens, een verkenning – dr. Jan Brauer
Introductie op het thema. Kwesties rond nationaliteit en identiteit in de Kleefs-Nijmeegse grensstreek. Nationale staten en grenzen na 1815 in spannende tijden.
• Eenheid en verscheidenheid in het Kleverlands: dialectgrens, staatsgrens, taalgrens – prof. dr. Roeland van Hout
Elkaar verstaan over de grens. Verleden en toekomst van dialecten in de regio.
• ‘Ist ein Europa ohne Grenzen grenzenlos?‘ – consul Freddy Heinzel
In gesprek met de Duitse jurist en honorair consul der Nederlanden in Kleef over zaken doen over de grens, vroeger en nu. Uitdagingen en kansen. De paradox van het grenzeloze EU toegelicht.
• ‘… wat grenzen scheiden …’, in de laatmiddeleeuwse regio Nijmegen-Kleef – dr. Bert Thissen
Met de oud-stadsarchivaris van Kleef op zoek naar vroege politiek-administratieve grenzen.
Absolute staatsgrenzen of diffuse grenszones op oude kaarten? De betekenis voor economische, kerkelijke, culturele en verwantschapsrelaties
• Muzikaal grens-intermezzo – prof. dr. Frank Mehring
20 juni: Numaga avond over sterven
Wat er in de loop der jaren allemaal veranderd aan de rituelen rond een uitvaart? En kun je op begraafplaatsen in Nijmegen ook echt zien dat er vroeger anders werd ‘begraven’ dan nu?
Op die en een heleboel andere vragen wordt op dinsdag 20 juni antwoord gegeven tijdens een Numaga-avond in de Lutherse kerk aan de Prins Hendrikstraat /Daalseweg.
Speciale gast is Jeske Troost, dochter van gehandicaptenvoorman Jan Troost die recent overleed. Jan Troost hield een zogeheten prematoriumparty: hij was nog in levende lijve aanwezig bij zijn eigen uitvaart. Zijn dochter komt vertellen over hoe dat allemaal gegaan is en hoe belangrijk het voor haar vader is geweest.
Ook te gast is Bart Kramer van de uitvaartonderneming Klopper & Kramer, een bedrijf dat al bijna 100 jaar in Nijmegen uitvaarten verzorgt. Hij komt vertellen over het verleden van het bedrijf, en hoe het meebewoog met de veranderende rituelen en wensen.
Peter Altena komt ook: hij schreef samen met Peter de Beukelaer het boek ‘Wie ligt hier?’ over Rustoord. Hij vertelt over de bijzonderheden die hij op de begraafplaats allemaal heeft gezien.
Net als Wim Deeserjer, die een boek schreef over de monumentale Begraafplaats Daalseweg. Hij zal onder meer ingaan op de kunsthistorische stijl van de graven, die door de tijd heen veranderd is.
- Locatie: Lutherse Kerk, Prins Hendrikstraat 79
- Aanvang 20.00 uur, inloop vanaf 19.30
25 april : Avond in het teken van oude en nieuwe media
De Historische Vereniging Numaga en het Erfgoedcentrum Rozet organiseren in samenwerking met het Regionaal Archief Nijmegen en het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis op dinsdag 25 april een historische avond in het teken van oude en nieuwe media.
Aanleiding voor deze avond is de digitalisering van de oude jaargangen van het Nijmeegs Katern en het Jaarboek Numaga. Het feestelijk online zetten van de digitale bestanden is het hoogtepunt van de avond.
Na deze plechtigheid verzorgt Hylke Roodenburg, de bibliothecaris van het Regionaal Archief Nijmegen, een korte instructie over hoe deze bestanden gevonden en doorzocht kunnen worden.
Een rijk gevuld programma omlijst deze activiteiten. De vier deelnemende organisaties hebben hiervoor elk een eigen programmadeel aangedragen.
Namens Rozet verbeelden toneelspelers Wim Hilgeman en Stefan Papp in een korte dramatische voorstelling een episode uit het Nijmeegs verleden.
Voor Numaga zal Wies van Leeuwen een korte, maar klassieke lezing verzorgen over Cornelis Peters, de architect van het station van Nijmegen.
De avond wordt afgesloten met rondleidingen door het Regionaal Archief Nijmegen en het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis.
De vier betrokken organisaties hopen met deze ‘historische bonte avond’ niet alleen de veelzijdigheid van het Nijmeegs verleden te tonen, maar ook de veelzijdigheid waarmee dit verleden kan worden benaderd. Zij hopen met een mengeling van klassieke en vernieuwende activiteiten Numaga-leden vertrouwd te maken met nieuwe middelen en een jong publiek aan te spreken met de rijkdom van oude bronnen.
Lezingen 2022
|
|
17 mei: ALV en thema avond over Stolpersteine
Na de ALV is er een inhoudelijke thema-avond over Stolpersteine. Op 10 april worden de eerste Stolpersteine (struikelstenen) in Nijmegen gelegd bij de woningen van Nijmeegse Joden die zijn weggevoerd naar vernietigingskampen.
Op de Numaga-avond over Stolpersteine wordt Frank Eliens geïnterviewd over zijn boek
Voor Joden verboden, en er is een gesprek met Ria van den Brandt van de stichting Stolpersteine.
Jan Brauer draagt een column voor over de leraar Hebreeuws in 1940. Vervolgens presenteren Leo van den Munkhof en Willem Oosterbaan een bronnenonderzoek naar de jodenvervolging in Nijmegen. Zij vertellen over een aantal huizen van Joodse families waar een Stolperstein is geplaatst en over de lotgevallen van de bewoners.
Lezingen 2021
6 oktober: de lessen van pandemieën
Hoe heeft corona Nijmegen getroffen? Is het serieus waar dat het Radboudumc de pandemie al aan zag komen? En had de aanpak ervan niet veel beter gekund?
Historische vereniging Numaga hield op woensdag 6 oktober, aansluitend aan de ALV een avond over een deel van de geschiedenis dat zeer dichtbij is en waar we nog in zitten: de coronatijd. Met drie prominente gasten, die elk vanuit hun eigen achtergrond hun licht lieten schijnen op de afgelopen roerige anderhalf jaar.
Hoogleraar infectieziekten Hans van der Hoeven maakte in zijn rol als hoofd van de intensive care van het Radboud UMC iets mee dat hem liever bespaard was gebleven. Hij blikte op indrukwekkende wijze terug op een bizarre periode op zijn afdeling, en hij keek ook vooruit.
Vooral de emotionele implicaties voor alle betrokkenen maakten indruk op het aanwezige publiek.
Het OMT had kunnen leren van de pest, de Spaanse griep en Aids, aldus onderzoeker Hub Wollersheim, die een intrigerende lezing gaf over de pandemieën die er in het verleden zijn geweest. Zet een pandemie aan tot discriminatie? Zijn de oorzaak van pandemieën niet de micro-organismen maar de mens? Zijn klimaatmaatregelen effectiever tegen virussen dan vaccins?
Wat we kunnen leren van de pandemie, vertelde ook Hubert Bruls. De Nijmeegse burgemeester kreeg als voorzitter van het Veiligheidsberaad onbedoeld een belangrijke rol in de bestrijding van de pandemie. Hij vertelde aan interviewer Eric Reijnen Rutten hoe hij dat heeft ervaren, en wat de lessen zijn die we hebben kunnen leren uit anderhalf jaar coronacrisis.
Lezingen 2020
10 maart Numaga Avond: De Benedenstad en zijn liederen
Op dinsdag 10 maart aanstaande wordt bij de historische vereniging Numaga een avond gehouden met als onderwerp de Benedenstad en zijn liederen. Het is voor het eerst in de 65-jarige geschiedenis van Numaga dat de Benedenstad centraal staat op een lezingenavond, dus een bijzondere gelegenheid.
Het idee voor de avond is ontstaan naar aanleiding van de publicatie van het boek Het Benedenstadslied, liederen en verhalen uit de Nijmeegse Benedenstad, in september 2019. In het boek geven de drie auteurs, René van Hoften, Jozef Vos en Hans Wegman een beschrijving van de geschiedenis van de Benedenstad van de laatste drie eeuwen met daarbij behorende oude en nieuwe liederen zoals straatliederen, soldatenliederen en feestliederen.
Zowel de verhalen als de liederen komen aan bod op deze Numaga-avond, met presentaties van de drie schrijvers en optredens van diverse muzikanten. De muzikanten vertolken oude straatliederen (Huus toe Lillikerd), liederen van Nijmeegse schrijvers(Wim Janssen) en actuele onderstadsliedjes(Karel Bosman).
De avond vindt plaats in de achterzaal van café Trianon aan de Berg en Dalseweg nr. 33 en duurt van 20.00 uur tot 22.00 uur. Zaal open om 19.30 uur, entree bedraagt 5 euro, voor Numagaleden gratis.
25 januari: Moeten we nog bang zijn voor een hoogwaterramp?
Het is 25 jaar geleden dat Nederland ontsnapte aan een watersnoodramp. Moeten we nog bang zijn voor het water? Welke rampen zijn er eigenlijk echt geweest? En wat is er 25 jaar geleden eigenlijk precies gebeurd?
Historische vereniging Numaga staat op zaterdag 25 januari stil bij de grootschalige evacuatie in 1995 van grote delen van het Rijk van Nijmegen, het Land van Maas en Waal en de Betuwe. ,,Want die periode heeft op veel mensen een grote impact gehad”, stelt een woordvoerder van Numaga.
Te gast is onder meer oud-burgemeester Ed D’Hondt, destijds als coördinerend burgemeester verantwoordelijk voor de evacuatie. Alphons van Winden van waterpeilen.nl, komt uitleg geven over de waterstanden uit verleden en heden. Ook te gast zijn bewoners die destijds zelf de biezen moesten pakken of op een andere manier betrokken waren bij de evacuaties.
Hoogleraar literatuur- en cultuurgeschiedenis Lotte Jensen van de Nijmeegse Radbouduniversiteit geeft een lezing over de (watersnood)rampen waar Nederland in het verleden mee te maken heeft gehad. En hoe die (bijna-)rampen ook nu nog van invloed zijn op ons dagelijks leven. Ook worden videobeelden vertoond van 1995 en is er ruimte voor discussie.
De middag over hoogwater vindt plaats op zaterdag 25 januari van 14.00 tot 16.30 uur in de zaal Bouillon in het Honigcomplex in Nijmegen. De inloop is vanaf 13.30 uur en de entree bedraagt 5 euro (leden Numaga mogen gratis naar binnen).
Lezingen 2019
8 oktober: Canadezen in Nijmegen
In de voorbereiding op het Rijnlandoffensief werden veel Canadese soldaten ingekwartierd bij Nijmeegse gezinnen, met natuurlijk veel gevolgen voor het dagelijks leven van de Nijmegenaren. Welke invloed had de aanwezigheid van de Canadese soldaten? En hoe keken zij tegen Nijmegen aan? Dit alles wordt duidelijk tijdens de ooggetuigenavond op 8 oktober. Professor dr. Hans Bak van de Radboud Universiteit Nijmegen geeft voorafgaand aan de lezing een historische introductie, waarbij vooral het Canadese perspectief aan bod komt. Vervolgens delen ooggetuigen hun persoonlijke herinneringen aan de Canadese aanwezigheid in Nijmegen.
Het blaasensemble QLite voorziet de avond van prachtige nummers in historische stijl.
Co-productie: Numaga, Stedelijk Comité 4 en 5 mei, Infocentrum WO II
26 september: Jong in de oorlog
Terug naar september 1944 en de maanden daarna: Nijmegen is bevrijd, maar chaos overheerst. Het is een tijd vol spanning en angst. Maar ook van avontuur en vrijheden, zeker voor de Nijmeegse jeugd. Deze soms tegenstrijdige gevoelens staan centraal op deze avond. Hoe was het om op te groeien in de oorlog? ‘Meisjes en jongens van toen’ vertellen over hun belevenissen. Rasverteller Bart Janssen presenteert enkele bijzondere kinderverhalen uit de bevrijdingstijd. Verder uniek recent opgedoken historisch materiaal: foto’s van bevrijders en een rapport van de kinderpolitie over de verwilderde jeugd.
Dit programma met ooggetuigen wordt geleid door dr. Ria van den Brandt, en begeleid door Nijmeegse historici Jan Brauer, Theo Engelen en Henk Termeer. De avond is omlijst met swingende bevrijdingsmuziek van ensemble QLite en actrice en zangeres Dorien Langenkamp.
Co-productie: Numaga, Stedelijk Comité 4 en 5 mei, Infocentrum WO II
24 september: Zo woonde de elite ! En: wat is het mooiste huis van Nijmegen?
Presentaties: Huize Heyendael en Villa Carré en hun bewoners.
Nijmegen kent veel fraaie villa’s en buitenhuizen. Hoe woonde de Nijmeegse elite, hoe zag hun interieur eruit? Met Numaga gaan we binnen kijken in een van de moderne, luxe stadspaleizen: Huize Heyendael aan de St. Annastraat uit 1914. Kunsthistorica Hettie Peterse, senior beleidsadviseur Nijmegen en monumentenkenner bij uitstek vertelt over de architectuur en de bewoners, de familie Jurgens. Ook gaan we terug naar 1912 en brengen in het lommerrijke Hees een korte ‘virtuele’ theevisite aan de familie Oscar Carré o.l.v. historicus Jan Brauer.
Uitslag verkiezing Mooiste huis van Nijmegen
Een verkiezing die Numaga samen met de Gelderlander, in de zomermaanden heeft georganiseerd met een publieksstemming. Via mooistehuisvannijmegen@numaga.nl kon iedereen tot eind augustus zijn voorkeur aangeven. Deze avond wordt de winnaar bekend gemaakt.
Een jury selecteerde uit alle inzendingen de tien mooiste, waarna er een publieksstemming volgde. De jury wordt gevormd door oud-voorzitter Nico Nelissen van het Nijmeegs architectuurcentrum, directeur Esther Lamers van woningbouwcorporatie Woonwaarts (fusie tussen de Gemeenschap en Standvast), kunstenaar Diederik Grootjans en specialist jong erfgoed Leon van Meijel.
De avond en verkiezing passen in het kader van het Numaga lustrum thema: ‘wonen in de oudste stad’.
14 mei: Wonen bij de Romeinen,
Locatie: De Romeinse herberg, Museumpark Orientalis
Louis Swinkels, conservator archeologie van Museum Het Valkhof, gaf een boeiend overzicht van vier eeuwen wonen in Romeins Nijmegen.
Binnen de grenzen van het huidige Nijmegen hebben in de Romeinse tijd op verschillende plaatsen mensen gewoond: militairen in Nijmegen-Oost, in de legerkampen op de Hunerberg en op het Kops Plateau, burgers in de stedelijke nederzettingen in het centrum en in het Waterkwartier en boeren in dorpjes in Hatert en Nijmegen-Noord. Dankzij een eeuw van opgravingen hebben we een beeld van de woonomstandigheden op de meeste van die plekken. De rijke schakering aan woonvormen die we binnen de Nijmeegse gemeentegrenzen aantreffen, is voor Nederland uniek. Op het platteland vinden we inheemse woonstalhuizen en landhuizen in Romeinse stijl, in de steden rijtjeshuizen en stadsvilla’s, in de legerkampen barakken en mediterrane atrium- en peristyliumhuizen. Die grote variatie in woningtypen en wooncomfort weerspiegelt de grote verschillen in sociale status, welstand en culturele en etnische achtergrond van de bewoners.
19 maart: Lezing over Aannemersbedrijf Van Tienen: Bedrijfsgeschiedenis en restauratie van monumenten
Naar aanleiding van het 200-jarig bestaan van het Nijmeegse aannemersbedrijf Van Tienen (in 2018) wijdt Numaga op 19 maart aanstaande de tweede avond van het lustrumprogramma over ‘bouwen en wonen’ aan de geschiedenis van dit bedrijf en het specialistische restauratiewerk dat Van Tienen aan monumenten binnen Nijmegen en buiten verricht. Voorbeelden daarvan zijn de Waag en de St. Antoniuskerk aan de Groesbeekseweg, het historische station van Tiel en fort Ruigenhoek bij Groenekan..
Will Tromp, auteur van het jubileumboek 200 jaar aannemen en aanpakken, belicht de geschiedenis; Ben van Tienen (vijfde generatie in het familiebedrijf en tot 2000 directeur) gaat in op enkele bijzondere restauratieprojecten en het daarbij verlangde vakmanschap.
5 februari: thema-avond Studentenhuisvesting vroeger en nu. Locatie: Filmhuis O42
Historische vereniging Numaga houdt op dinsdag 5 februari (20.00 uur) een avond over studentenhuisvesting vroeger en nu.
Historicus Rob Wolf schets aan de hand van sprekende historische beelden de geschiedenis van de studentenhuisvesting en interviewt aansluitend drie generaties ‘kamerbewoners’. Dries van Agt, Judith van Santen en Cas Sijtstra geven elk een inkijkje in hun leven als student-op-kamers in Nijmegen.
Aanleiding voor de avond is de groei van het aantal studentenpanden in de Nijmeegse woonwijken. Bewoners die hiervan last (vooral geluidsoverlast) hebben, komen hiertegen in actie. Na de pauze gaan betrokken partijen hierover in debat. Eric Reijnen-Rutten (De Gelderlander) gaat in gesprek met o.a. Kees Stunnenberg, directeur van de SSH&. Ook Ralf Nieuwenhuizen van Kamerbreed schuift aan.
Lezingen 2018
11 december: thema-avond Mariken van Nieumeghen. Locatie: Lutherse kerk
Historische vereniging Numaga houdt op dinsdag 11 december (20.00 uur) een avond in het teken van het Marikenjaar. Het begint met de muzikale uitvoering ‘Marieke uit Nijmegen’ door Jacques de Vroomen en Joost Langeveld, gevolgd door een lezing door onder meer hoogleraar Jos Joosten. Ook is er een debat met de ‘nieuwe Marikens’, sterke vrouwen uit Nijmegen anno nu: schrijfster en columnist Annemarie Haverkamp, kunstenares en alleskunner Doro Krol en oud-bestuurder van het Radboudumc en tegenwoordig kwartiermaker duurzame zorg Cathy van Beek.
18 september Numaga lezing. Locatie: Honig- complex
Wie vermoordde de vijf werkbazen bij de Honig tijdens WO2 met rattengif? Wat kan daarvoor het motief geweest zijn? Waarom is de dader nooit gepakt? Deze avond op de ‘plaats delict’ in de Honig-fabriek werpt een nieuw historisch licht op deze cold case.
- Historicus Henk Termeer zet de feiten op een rij, vertelt over verdachten, slachtoffers en het onderzoek destijds. Heeft de historicus nieuwe openingen in de zaak? (Zie ook Nijmeegs Katern februari 2018)
- Docent Talita Smits van de Politieacademie deelt haar expertise vanuit het heden.
- Historicus Lennert Savenije schetst de context van collaboratie en verzet, ook in de Nijmeegse bedrijven. Hij publiceerde het nieuwe standaardwerk Nijmegen, collaboratie en verzet. Een stad in oorlogstijd (Vantilt 2018)
Aan het eind van de avond zullen diverse mysteries na meer dan zeventig jaar zijn opgehelderd.
Bron: Regionaal Archief Nijmegen
Politieke omwentelingen in Nijmegen – verkiezingsspecial – 6 maart, Lutherse kerk
Het algemeen kiesrecht in 1917 zorgt voor een grote politieke omwenteling in Nederland. Hoe zit dat in Nijmegen? Hier geldt een andere dynamiek. Honderd jaar algemeen kiesrecht en de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart zijn aanleiding om de Nijmeegse politieke omwentelingen eens te belichten. Met drie sprankelende mini-lezingen door:
Joost Rosendaal (RU) over de omwenteling van de Bataafs-Franse tijd 1795 –1815.
Ron de Jong (Kiesraad) rond 1900 nemen de katholieken geleidelijk de macht over in Nijmegen.
Peter van der Heiden (CPG) na de Piersonaffaire 1981, staat het CDA zijn dominante positie af aan ‘links’.
Daarna een reflectie vanuit de landelijke politiek door Paul Depla – burgemeester van Breda; politicoloog en van 2000 tot 2010 prominent PvdA-wethouder in Nijmegen, mede-bouwer van ‘Havana aan de Waal’ en Lisa Westerveld – lid Tweede Kamer GroenLinks; was lid Nijmeegse gemeenteraad. Eric Reijnen Rutten (De Gelderlander) is gespreksleider.
Intermezzo: politieke liedjes door Marijke van de Pavert en Elly Leussink!
De krant, de baas in de stad? Portret Louis Frequin, 33 jaar hoofdredacteur De Gelderlander –27 januari
Een bijzonder middag-programma over de invloed van de krant op het dagelijkse en politieke stadsleven, vroeger en nu. Aanleiding is de verse biografie Krantenpaus – De oorlogen van Louis Frequin (1914 -1998). De kleurrijke Louis Frequin leidde tussen 1945 en 1978 vanuit Nijmegen 33 jaar lang De Gelderlander, een invloedrijke lokale en regionale krant van katholieke signatuur. De presentatie is op de nieuwe redactie van De Gelderlander pal naast de spoorbrug, een oude stek van de krant.
- Gesprek met de auteurs Hélène van Beek (1964) en Louis van de Geijn (1949), beiden lang verbonden aan De Gelderlander
- Historische filmbeelden De Gelderlander persen
- Paneldebat over rol en macht van de lokale journalistiek
- Kijkje in de ‘redactie-keuken’
Lezingen 2017
500 jaar Lutheranen in Nijmegen – Dick Akerboom-12 december
2017 is het Luther-jaar, want op 31 oktober 1517, vijf eeuwen geleden dus, spijkerde Maarten Luther op de kerkdeur in Wittenberg zijn 95 stellingen tegen de aflatenhandel in de katholieke kerk. Het begin van de reformatie. Terwijl de meeste Nederlandse protestanten het calvinisme aanhingen, was het lutheranisme de dominante stroming in Duitsland. In Nijmegen hadden veel lutheranen dan ook een Duitse achtergrond. De Nijmeegse Lutherkenner Dick Akerboom vertelde hoe het lutheranisme als kleine groepering in Nijmegen zijn plaats te midden van andere geloofsrichtingen heeft verworven en behouden.
Albany & Nijmegen: Sister Cities na de hulpactie in 1947 – Anja Adriaans- 19 september
In oktober 1946 kreeg Charles Hustinx, burgemeester van Nijmegen, het bericht dat in Albany een hulpcomité werd opgericht, de Albany Aid Campaign for Nijmegen. Begin juli 1947 vertrok het schip de SS Westerdam uit de haven van Albany, via New York naar Nijmegen met 300 ton hulpgoederen aan boord: voedselpakketten, kleding, medicijnen, glas, cement, hout en andere bouwmaterialen.
Door de hulpactie in 1947 groeide een warm contact tussen de twee steden en ook burgers. De kranten schreven over “Sister Cities”. In de loop der tientallen jaren verwaterde het contact tussen Nijmegen en Albany NY echter. Stichting FAN (Friendship Albany & Nijmegen) organiseert dit jaar activiteiten rond dit bijzondere verhaal van internationale solidariteit voor Nijmegen. Anja Adriaans, voorzitter van Stichting FAN, duidde de historie en de betekenis van de hulpactie. In een paneldebat liet historicus Jan Brauer een delegatie uit Albany het Amerikaanse perspectief sshetsen, van de burgers en de veteranen van de 82nd Airbone Division.
Hanzestad Nijmegen -vergeten glorie? – Maartje A.B. – 21 maart
Nijmegen een ‘Hanzestad’? Ja hoor, na vijf jaar diplomatiek ploeteren werd Nijmegen in 1402 erkend als Hanzestad. De stad behoorde daarmee tot een invloedrijk stedennetwerk dat zich uitstrekte tot aan het huidige Estland. De steden werkten samen zodat hun kooplieden en schippers zo goed mogelijk handel konden drijven. Ze rustten bijvoorbeeld gezamenlijk schepen uit tegen zeerovers, en regelden vermindering van tolgelden bij de Deense en Engelse vorsten. Tussen de dertiende en zeventiende eeuw was de Hanze een hoofdrolspeler in het Europese handelsverkeer.
In de Nijmeegse stadsgeschiedenis moet je het Hanzeverleden echter met een vergrootglas zoeken. Onderzoeker Maartje A.B. behandelt de rol van Nijmegen binnen het Hanze-netwerk. Ook vertelde zij over de welvaart die de Hanze bracht voor individuele Nijmegenaren. Archivaris Frans Hermans van het Gemeentearchief Venlo schetste het Venlose perspectief van de Hanze.
Origineel of praktisch? Restauratie van Monumenten, voorbeeld De Vereeniging -WillemJan Pantus, 17 januari
Een boeiend inkijkje in de restauratiepraktijk van monumenten met als actueel voorbeeld ‘óns eigen’ 100-jarig Nijmeegs concertgebouw De Vereeniging. Restaureren van monumenten: Hoever ga je daarin? Wat is origineel of authentiek? Waar is afwijken van de bouwtekening acceptabel, ook vanwege het actuele gebruik of moderne inzichten?
Architectuurhistoricus Willem Jan Pantus vindt dat bij De Vereeniging nogal flink is afgeweken van de visie van architect Oscar Leeuw. Leeuw-deskundige Pantus voerde daarover een boeiend debat met de verantwoordelijke restauratie-architect Job Roos, Nico Nelissen, oud-voorzitter Architectuur Centrum Nijmegen, en Fons Asselbergs, directeur Rijksdienst voor de Monumentenzorg tot 2005. Eric Reijnen Rutten van De Gelderlander was gespreksleider.
Lezingen 2016
Vechtende gladiatoren en het Nijmeegs amfitheater – Annelies Koster 15 november
Museumstukken vertellen ons het verhaal van de Romeinse gladiatoren. Wie waren deze vechtersbazen en hoe leefden zij? Hoe zag hun verzorging en training eruit? Wat weten we van hun gevechtstechnieken en bewapening? Een dag in het Romeinse amfitheater kende een vast stramien. Na dierengevechten, jachtpartijen, executies van criminelen was de klap op de vuurpijl het gladiatorengevecht. Daarom trok het veel volk. Spreker Annelies Koster (hoofd Gelders Archeologisch Centrum Museum G.M. Kam)vertelde over hun betekenis van de spelen en ook over het enige amfitheater in Nederland bij het Tiende Legioen in Nijmegen-Oost.
Biergeschiedenis van Nijmegen – Van Mol tot Raaf – Twan Dohmen, 20 september
Journalist Twan Dohmen uit Cuijk publiceerde een boeiend bierboek over deze vochtrijke geschiedenis: Bier in het Rijk van Nijmegen: Van Mol tot Raaf, bier in het Rijk van Nijmegen. Over het brouwerenambt – het middeleeuwse gilde van de brouwers – tot een nog altijd bestaand steunfonds voor weduwen en gepensioneerden uit de brouwerswereld. Een lezing waar je dorst van kreeg.
De beginjaren van de Nijmeegse 4 Daagse – Dresen, Claassen, Verhoeven 17 mei
Dit jaar de de 100ste editie! Deze lezing ging over de oorsprong van de Vierdaagse, begin twintigste eeuw. In 1912 deden de wandelaars voor het eerst Nijmegen aan als overnachtingsplaats maar pas in 1925 kwam de Vierdaagse definitief naar Nijmegen. Hoe kwam het van de Vierdaagse in Nijmegen tot de Nijmeegse vierdaagse?
Leen Dresen vertelde over de landelijke sporttentoonstelling die in 1912 in Nijmegen werd georganiseerd en de relatie tot de Vierdaagse. Clemens Verhoeven sprak over de rol van de Koloniale Reserve en van de Prins Hendrikkazerne. Met prachtige filmbeelden en foto’s zorgde Vierdaagse-expert Marcel Claassen voor mooie sfeerbeelden uit de jaren twintig en dertig.
100 jaar Openbare Bibliotheek – drs Rob Wolf – 22 maart
Bijna dertig jaar, van 1972 tot 2000, was de Openbare Bibliotheek Nijmegen te vinden in de Lindenberg. Het was een hippe, spectaculair ingerichte, maar ook erg onhandige ruimte. Bij de opening was het gebouw al te klein, met een rolstoel of kinderwagen kon je er nauwelijks uit de voeten. Maar de Lindenbergjaren waren ook een periode van enorme bloei. Zo nam het aantal leden toe van 10.000 in 1968 naar 40.000 in 1981. Het was ook een periode van diversificatie. Van 1916 tot 1972 konden mensen die graag lazen bij de openbare bibliotheek terecht om boeken te lenen – en om in de leeszaal de krant te lezen. Sindsdien werden er ook grammofoonplaten en andere media uitgeleend en richtte de bibliotheek zich op volwassenen en kinderen met een leesachterstand.
1000 kinderen op een kluitje. Het wezendorp Neerbosch en de Neerboschkwestie – dr Anton van Renssen – 19 januari
De Nederlandse kranten schreven in 1893 en 1894 uitvoerig over de Neerboschkwestie. In deze 19e-eeuwse mediahype lagen de weesinrichting Neerbosch bij Nijmegen en haar directeur Johannes van ’t Lindenhout stevig onder vuur. De aanleiding was een brochure over misstanden in dit wezendorp, die in inktzwarte tinten waren geschilderd. De evangelist Johannes van ’t Lindenhout had in 1863 een weeshuis geopend in de Lange Brouwerstraat in Nijmegen. Zijn initiatief groeide in de polders van Neerbosch snel uit tot een groot wezendorp met na 25 jaar 41 gebouwen en ruim 1100 bewoners. En dat volledig gebaseerd op giften van particulieren, armenzorgverenigingen en kerkelijke diaconieën. De stichtelijke weesvader was flink aangeslagen door de aantijgingen, hoewel een onderzoekscommissie hem vrijpleitte van zelfverrijking en van uitbuiting van de arme weesjes.
Spreker Anton van Renssen promoveerd november 2015 aan de VU-Amsterdam op dit onderwerp. Historicus dr Joost Rosendaal, van de Radboud Universiteit, kenner van de 19e eeuw, gaf een reflectie geven op de presentatie.
Lezingen 2015
Vonk, een 18e eeuwse moord in Nijmegen – Steffie van den Oord – 17 november
Driehonderd jaar geleden gebeurde het, op de Grote Markt. Een moeder van vier kinderen stond met haar minnaar op het schavot: beschuldigd van de moord op haar man, die met drie dolksteken in zijn buik was opgevist uit de Waal. Anna-Maria Vonk kreeg de doodstraf – maar was dat wel terecht? En was haar minnaar de moordenaar? Steffie van den Oord vertelde over het bloedstollende procesdossier dat zij vond in het Regionaal Archief Nijmegen: met liefdesbrieven die dienden als bewijsstukken, en een met bloed ondertekende verklaring.
Wat gebeurde er nou precies in Nijmegen in 1712? En hoe bewerk je oude, soms raadselachtige processtukken tot een spannende – waargebeurde – roman? Steffie van den Oord sprak over de aanpak van haar boek over de moord – Vonk, een noodlottige liefde – met Neerlandicus Peter Altena.
Driemaal Leeuw, drie kunstenaars in Nijmegen – dr W.J. Pantus – 15 september
Honderd jaar geleden werd Concertgebouw ‘de Vereeniging’ feestelijk geopend. Reden om stil te staan bij het werk van architect Oscar Leeuw en zijn broer, kunstschilder Henri Leeuw jr. en hun vader, beeldhouwer Jean Henri Leeuw. Als geen andere familie hebben zij het aanzien van Nijmegen rond 1900 bepaald. De meer dan levensgrote leeuw in het Kronenburgerpark, Villa Dennenheuvel in Ubbergen en het Jachtslot op de Mookerheide zijn maar een paar voorbeelden. En natuurlijk de 100-jarige Vereeniging
Tegen de achtergrond van het opbloeiende culturele leven van Nijmegen schetste Willem Jan Pantus leven en werk van deze opmerkelijke kunstenaarsfamilie. De hechte samenwerking van drie leden uit één familie met ieder zijn eigen kunstdiscipline blijkt een gouden greep in een tijd waarin het Gesamtkunstwerk in hoog aanzien stond. De drie Leeuwen brachten het streven naar de samenhang van de kunsten, dat rond 1900 in de art nouveau of Jugendstil een hoogtepunt bereikte, in de regio Nijegen daadwerkelijk in praktijk.
Prof. Gerard Brom (1882-1959) – heraut van de katholieke herleving! – dr. Paul Luyckx – 19 mei
Historicus Paul Luykx schetste de energieke Gerard Brom (1882-1959) als de ‘Heraut van de katholieke herleving’. Brom studeerde in Utrecht, maar woonde vanaf 1918 in Nijmegen. Hij was betrokken bij de oprichting van de Katholieke Universiteit Nijmegen, waar hij vanaf het begin in 1923 zelf ook hoogleraar werd. Hij was een prominent literatuur- en cultuur-historicus en hoogleraar kunstgeschiedenis en letterkunde. Hij publiceerde met scherpe pen aan de lopende band o.a. in het eigen tijdschrift De Beiaard.
Het wegwerken van de culturele en intellectuele achterstand van zijn geloofsgenoten stond bij deze intellectuele geweldenaar voorop. Brom’s levenslange inzet diende een tweeledig doel: katholieken tot een volwaardig deel van de nationale samenleving maken en bijdragen tot het herstel van de christelijke godsdienst en traditie in hun katholieke gedaante.
Medicus Ysbrand van Diemerbroeck en de Nijmeegse pestepidemie 1635 – prof.dr.em. A. Kerkhoff – 17 maart
In de jaren 1635-1636 teisterde een grote pestepidemie ons land, waaronder ook de stad Nijmegen. De jonge, dappere stadsarts Ysbrand van Diemerbroeck (1609 – 1674) week – anders dan veel van zijn collegae – niet van de zijde van zijn patiënten en verwierf daarmee groot aanzien. Een straat tegenover het station is naar deze arts vernoemd. Rond 1633 vestigde hij zich in Nijmegen, waarschijnlijk op aanraden van een familielid die de Waalstad aanprees als welvarend en vol gezellige mensen.
Na de epidemie verliet de medicus de zwaar gehavende stad en schreef in Utrecht een zeer bekend handboek over de pestbestrijding, Tractatus de peste. Daarover en over de dappere stadsarts sprak Prof. dr. em. A.H.M. Kerkhoff, sociaal geneeskundige, die de Tractatus in het Nederlands vertaalde.
Het veer van Grave naar Nederasselt
drs René van Hoften – 20 januari
in de Romeinse tijd liep er een weg tussen Nijmegen en Grave via Nederasselt. In latere eeuwen vormden de weg en de pont over de Maas de voornaamste verbinding tussen Nijmegen en Den Bosch. Veelvuldig in gebruik bij doortrekkende legers, diligences en boeren die hun producten op de Nijmeegse groentemarkt aan de man brachten. Het veer wordt vaak vergeleken met de Nijmeegse gierpont Zeldenrust. De opening van verkeersbrug over de Maas tussen Grave en Nederasselt in 1929 leidde tot het verdwijnen van de pont. Welke rol speelde de pont in de economische en militaire geschiedenis van de regio, en daarbuiten? Wie exploiteerden de pont en hoe ging dat precies in zijn werk? René van Hoften (docent HAN) liet er zijn licht over schijnen.
Lezingen 2014
Grensgevallen 1930-1940; verzet en verraad in de grensregio Nijmegen-Kleef
drs Jan Brauer – 9 september
Vanaf 1933 komen steeds meer Duitse Joodse en politieke vluchtelingen naar Nederland. De situatie in de grensplaatsen verandert danig. Eeuwenlang gaan bewoners in de grensstreek immers tamelijk gemoedelijk met elkaar om. De grens is een vage scheidslijn die niet hindert bij werk, handel of sociale contacten. Veelal spreekt men hetzelfde dialect aan weerszijden van de grens.
Vanaf 1933 wordt het spannend aan de grens. Steeds meer mensen ontvluchten nazi-Duitsland. Vaak blijven ze in de grensstreek in de hoop snel weer terug te kunnen keren. Daarnaast biedt de grens mogelijkheden tot verzet en spionage.
Hoe wordt in de regio Nijmegen-Kleef gereageerd op de veranderde omstandigheden – de vluchtelingen, de incidenten aan de slagboom, de strengere grenscontrole? Enkele opmerkelijke Nederlandse grensgangers uit Kleef en Nijmegen werden door historicus Jan Brauer belicht: verzet en verraad aan de grens!
Nijmegen en het oostelijk platteland dr Jan Smit – 20 mei
Een lezing over de verhouding van Nijmegen met het oostelijk platteland door de eeuwen heen. Daar ligt eigenlijk een gespleten landschap: langs de Waaloevers de vruchtbare Ooij, die erg geschikt is voor landbouw maar soms erg nat is en dus ontoegankelijk. Daarop aansluitend ligt de droge, bosrijke heuvelrug, die redelijk onvruchtbaar is. Bovendien loopt de landsgrens dwars door het gebied met alle daaraan verbonden politieke spanningen in het verleden. Sociaal geograaf dr. Jan Smitschetste de dynamische relatie van Nijmegen met dit gebied ten oosten van de stad.
Karolingisch Nijmegen: de palts in relatie tot zijn omgeving – drs Arjan den Braven -11 maart
Precies 1200 jaar geleden overleed keizer Karel de Grote, namelijk op 28 januari 814. Hij is onlosmakelijk verbonden met de Nijmeegse geschiedenis, doordat hij op het Valkhof een van zijn belangrijkste paltsen liet bouwen. De oudste vermelding van dit versterkte paleis, het palacium publicum dateert al uit 777. In de Karolingische en Ottoonse tijd speelt de palts een prominente rol voor Nijmegen en het omringende kroondomein. Hoe de paltsgebouwen er oorspronkelijk uitzagen, is vrijwel onbekend, vooral door de grove sloop eind 18e eeuw. Door archeologisch onderzoek weten we dat de palts gebouwd is binnen de resten van een laat-Romeinse versterking. In de Benedenstad van Nijmegen – ten westen van de palts – lag vanaf de 8eeeuw een nederzetting, die in de loop van de 12e en 13e eeuw zou uitgroeien tot een stad. Arjan den Braven is promovendus aan de RU Leiden.
De trek naar buiten! Oude landgoederen rondom Nijmegen dr. Klaas Bouwer –21 januari
Het Nederrijkswald tussen Nijmegen, Groesbeek en Mook, behoorde in de middeleeuwen tot de koninklijke domeinbossen die in Gelderland van 1559 tot 1795 als provinciaal domein zijn beheerd door de Gelderse Rekenkamer. Omstreeks 1650 heeft die instelling stukken bos en heide in erfpacht uitgegeven om te ontginnen. De eerste bezitters waren Nijmeegse burgemeesters en hoge militairen. Zij maakten er buitenplaatsen van en verpachtten hun boerderijen. Later kwamen deze goederen ook in bezit van rijke handelaren, adellijke families en Indische planters.
De Meerwijk, ten westen van Berg en Dal, is een van deze 17e eeuwse ontginningen. Hier lagen drie buitenplaatsen en een aantal boerenhoeven. De lezing schetst het buitenleven van Nijmeegse families. Ook andere functies van deze achtertuin voor de stedelingen, komen aan de orde. Klaas Bouwer is emeritus hoogleraar milieugeografie Radboud Universiteit.
Lezingen 2013
Johannes van ’t Lindenhout, vader van 20.000 kinderen – dr. Joost Rosendaal – 13 november
In 1863 begon in de Lange Brouwerstraat de Beuningse bijbelverkoper Johannes van ’t Lindenhout (1836-1918) met de opvang van wezen. Rond 1870 verhuisde het weeshuis naar Neerbosch waar meer ruimte was. In rap tempo groeide daar een heus wezendorp waarin rond 1890 zo’n duizend kinderen woonden. Weeskinderen uit het hele land kwamen naar Neerbosch, zo’n 20.000 in totaal in de afgelopen 150 jaar. Ze leerden er een vak en gingen er naar school. Meer info: http://www.vantlindenhoutmuseum.nl/
Joost Rosendaal (RU) schetste het werk van Van ’t Lindenhout en behandelde ook de lastercampagnes tegen de weesinrichting rond 1893.
Kees ’t Hart en Thomas Verbogt – Verzonnen Nijmegen – 18 september
De schrijvers Kees ’t Hart (1944) en Thomas Verbogt(1952) brachten hun jeugd door in Nijmegen, zij bezochten er de middelbare school, studeerden Nederlands – Verbogt in Nijmegen en ‘t Hart in Amsterdam. Zij verlieten de stad om er jaren later in hun werk ‘terug te keren’. En voor deze lezing keerden ze ook fysiek terug!
Wat is Nijmegen (nog) voor de auteurs Kees ’t Hart en Thomas Verbogt? Wat zijn hun dierbaarste plaatsen van herinnering? Wie woonde waar en wat was er te doen? Kruisten hun wegen elkaar of ontliepen zij elkaar? Renée van de Schans en Peter Altena, docenten Nederlands aan het Dominicus College, voelden Thomas Verbogt en Kees ’t Hart aan de tand, zoekend naar het verzonnen en vertekende Nijmegen in hun uitgebreide ouevre.
Andersdenkenden aan de katholieke universiteit 1923-2013-dr. Jan Brabers – 29 mei
In de eerste helft van de twintigste eeuw gebruikten Nederlandse katholieken het woord ‘andersdenkenden’ als een verzamelterm, met een licht negatieve klank, voor groepen of individuen die niet-katholiek waren. Doorgaans betrof het protestanten; maar ook socialisten, liberalen en joden werden wel als ‘andersdenkenden’ betiteld – en bejegend.
Vanaf de start in 1923 studeerden aan de Katholieke Universiteit Nijmegen (later Radboud Universiteit Nijmegen), de ‘kroon op het werk van de katholieke emancipatie’, altijd wel enige ‘andersdenkende’ studenten: groepjes protestanten (met een eigen club) en ook wel eens een ‘Israëliet’. Deze studenten hadden een bijzondere, misschien zelfs kwetsbare en problematische positie binnen de door en door roomse universiteit.
Lezing in het kader van het 18e lustrum van de RU door Numaga en de lustrumcommissie. Spreker dr. Jan Brabers heeft als co-referenten prof. C.Kortmann en dr. H. Ester
Roerig Nijmegen in 1813 – Wilfried Uitterhoeve – 17 april
In oktober 1813 verloor Napoleon de grote volkerenslag bij Leipzig. Eind oktober werd maarschalk MacDonald door de keizer belast met de verdediging van de linie langs Rijn en IJssel tegen de oprukkende Russische en Pruisische troepen. Rond de jaarwisseling achtte de maarschalk zijn positie kansloos. Zijn troepen ontruimden het Rijn- en Maasland, om te beginnen Nijmegen en omgeving op 5 januari 1814. Rond dit vertrek was er een goed overleg tussen Franse gezagsdragers en een commissie van Nijmeegse notabelen. Een forse burgerwacht werd ingesteld om eventueel oproerig Nijmeegs gepeupel aan te pakken. Na de geslaagde machtswisseling vormde deze commissie het nieuwe – maar als vanouds nagenoeg exclusief protestantse – stadsbestuur.Spreker Wlifried Uitterhoeve schreef over dit thema het boek 1813 – Haagse bluf. De korte chaos van de vrijwording (Vantilt, april 2013).
Nijmegen in gravures
drsPaul Dickmann – 23 januari
Een ‘visuele lezing’ met veel gravures en aandacht vor de stedenbouwkundige ontwikkelingen tot 1875 (sloop van de wallen). Nieuwe gebouwen, de oude vestingwerken en historische gebeurtenissen als belegeringen en gevechten hebben allemaal hun sporen nagelaten in Nijmeegse prenten. Ook productie- en distributieproces van oude prenten komen aan de orde, evenals merkwaardige feiten rond sommige graveurs en uitgevers van prenten.
Lezingen 2012
De Hohenstaufen en Nijmegen 1150-1250 – Huub Kurstjens – 15 november
Wat hebben een ruïne, een geboorte, een adelaar en stadsrechten met elkaar gemeen? Het antwoord: vier generaties Hohenstaufen in Nijmegen. Huub Kurstjens bekeek in deze lezing de stad Nijmegen als een lieu de mémoire voor de geschiedenis van de Hohenstaufen. De invloed van vier Hohenstaufenkeizers en -koningen op de stad Nijmegen werd belicht. Zijn daarvan nog overblijfselen te zien?
Het Nijmeegse stadswapen en de stadskleuren hebben volgens Kurstjens een directe relatie met de Hohenstaufen!
De Koloniale Reserve. Een Nijmeegs keurkorps voor Indië – Clemens Verhoeven – 18 september
Van 1890 tot 1940, was Nijmegen, na Den Haag, de belangrijkste ‘Indische’ stad van Nederland. Dat kwam vooral door het grote Nederlandse hoofdkwartier van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger. Dit zogeheten Europese deel van het KNIL werd het Korps Koloniale Reserve genoemd en was belast met de werving, selectie en eerste training van voldoende vrijwilligers voor dienst in de tropen. Het Korps zorgde ook voor de opvang van alle verlofgangers, afzwaaiers, gepensioneerden, zieken en gehandicapten. Aanvankelijk waren burgers negatief tegenover de Koloniale Reserve, dat rond 1900 veel weg had van een vreemdelingenlegioen. In de twintigste eeuw veranderde het ‘zooitje ongeregeld’ in een indrukwekkend, exotisch ogend keurkorps.
De mannen van de Koloniale Reserve werden gedurende het pijnlijke dekolonisatieproces na 1945 vergeten. Maar ze zitten, onvervreemdbaar, in het DNA van de stad en zijn bewoners. Letterlijk omdat in het Rijk van Nijmegen meer dan 5000 mensen zichzelf als ‘Indo’ beschouwen, figuurlijk omdat er in de cultuur van de stad nog veel van de Koloniale Reserve te zien is: een flink aantal grote gebouwen, maar ook immateriële zaken zoals de Vierdaagse Afstandsmarsen, door de Koloniale Reserve naar Nijmegen gehaald en groot gemaakt.
Tussen verraad en verzet. De Nijmeegse politie tijdens de Tweede Wereldoorlog – Lennert Savenije – 29 mei
Afgelopen najaar verscheen onder grote mediabelangstelling het boek Jodenjacht. De onthutsende rol van de Nederlandse politie in de Tweede Wereldoorlog. In dit mede door de bekende journalist en historicus Ad van Liempt samengestelde boek speelt de Nijmeegse politie een prominente rol. De plaatselijke ‘politieke afdeling’ van de politiedienst was volgens de auteurs één van de meest fanatieke en meedogenloze van het land. Op sluwe en slinkse wijze lokte een groep van ongeveer tien agenten tussen 1942 en 1943 joden in de val. Dat in Nijmegen verhoudingsgewijs weinig joodse inwoners de oorlog overleefden, komt hiermee in een extra wrang daglicht te staan.
De feiten liegen er niet om, maar toch is er het een en ander aan te merken op de werkwijze van de historici achter Jodenjacht. De context van de gebeurtenissen, de voorgeschiedenis van de Nijmeegse politie, de samenstelling van de stad: in het boek wordt er niet of nauwelijks aandacht aan besteed. Zo is er een enigszins vertekend beeld ontstaan van het verleden. In deze lezing zal de achtergrond en ontwikkeling van de Nijmeegse politie tijdens de oorlog op basis van lokale bronnen uitvoeriger worden geschetst. De lezing is tevens een (nieuwe) kennismaking met het onderzoek dat momenteel aan de Radboud Universiteit wordt gedaan naar verraad en verzet in Nijmegen en dat in 2014 gereed zal zijn.
Dr. Friedrich Gorissen: baanbrekend Kleefs onderzoeker van het Nijmeegs verleden- Bert Thissen – 17 april
Zijn Stedeatlas van Nijmegen uit 1956 is een mijlpaal in de stedelijke historiografie. Ook schreef Gorissen over de Nijmeegse burchten, de Duffelt en het Getijdeboek van Katharina van Kleef. Een artikel over de familie Maelwael; staat aan de basis van de huidige activiteiten rond de Gebroeders van Nijmegen. Hij had een sleutelrol in de grensoverschrijdende geschiedkundige contacten na de Tweede Wereldoorlog.
Spreker drs. Bert Thissen studeerde geschiedenis aan de KUN en is sinds 1997 stadsarchivaris van Kleef en een opvolger van Gorissen. Dr. Friedrich Gorissen (1912-1993) was stadsarchivaris van Kleef en directeur van het museum Haus Koekkoek. Hij heeft veel bijgedragen aan de Nijmeegse geschiedschrijving.
Hessenberg, bouwen in de historische stad
Filip Delanghe – 24 januari
Architect Filip Delanghe (AWG Architecten Antwerpen) werkte aan de nieuwbouw op de Hessenberg, een historische plek, hartje stad. Hij had als supervisor van het project Hessenberg o.a. de taak om de kwaliteit en de onderlinge samenhang van de ontwerpen van de betrokken architectenbureaus te bewaken. Daarvoor stelde hij een beeldkwaliteitsplan op met de uitgangspunten voor de nieuwbouw wat betreft materiaalgebruik, uitstraling en de vormentaal van de gebouwen.
Delanghe: “We werken veel aan stedenbouwkundige ontwikkelingen in een cultuurhistorische omgeving waar we weer een hedendaagse invulling aan geven.” Volgens Delanghe is het belangrijk om eerst inzicht te krijgen in wat precies de cultuurhistorie van de plek is, om van daaruit het plan vorm te geven. Een samenspraak met de buurtbewoners is daar onderdeel van. Het project ontving de Njmeegse Architectuurprijs 2011.
Lezingen 2011
Edwin van Meerkerk – Burgemeester Justinus de Beyer (1705-1772), een kosmopoliet in de provincie – 15 november 2011
Op de kaart van het intellectuele leven van de 17e– en 18e eeuw is Nijmegen maar moeilijk te vinden. Dat de Nijmeegse burgemeester Justinus de Beyer, heer van Hulsen (1705-1772) desondanks een rol speelde in de zogeheten Republiek der Letteren, het internationale netwerk van geleerden, is daarom bijzonder. De Beyer was correspondent voor het tijdschrift Bibliothèque françoise, waarin onder meer ook Voltaire publiceerde, en was lid van de Académie royale des sciences, des belles lettres et des arts van Rouen. Daarnaast was De Beyer tegelijkertijd een typisch regent. In deze lezing staat het dubbelleven als lokaal politicus en internationaal intellectueel centraal in een periode van verlichting én met een grote invloed van de adel
Olivier Hekster – Keizers en hun steden: het belang van Nijmegen voor de Romeinen – 13 september 2011
De noordelijke grensstreek van het Romeinse rijk was voor vele Romeinen afschrikwekkend. Het weer was er slecht, de grond zompig en de inwoners dronken regenwater uit kuilen. De beroemde verzuchting van Tacitus spreekt boekdelen: “wie zou Azië, Afrika of Italië verlaten en op zoek gaan naar Germanië? Het terrein is er woest, het klimaat ruw, het leven en landschap somber. Hier kom je alleen indien het je vaderland is.” Toch reisden Romeinen van vele rangen en standen regelmatig naar de regio. Met vaak militaire motieven, maar ook was er expliciete aandacht van de elite van het Rijk, en zelfs van de keizer, voor de verafgelegen zones van hun imperium, ook in vredestijd. In deze lezing stond centraal: het belang van (de noordelijke) grenssteden, met name Nijmegen, voor de organisatie van het Romeinse rijk en voor de wettiging van de positie van de keizer. Ook of het belang van dit soort steden veranderde, en welke rol specifieke heersers daarbij speelden.
Paul Glaser – Tante Roosje, de jodenvervolging in Nijmegen 1940-1944 – 31 mei
Tijdens een bezoek aan Auschwitz ontdekt Paul Glaser in een vitrine een koffer uit Nederland met zijn achternaam. Dit is voor hem aanleiding om het verzwegen lot van zijn in Nijmegen geboren en opgegroeide tante Roosje te onderzoeken.
Rosa Regina Glaser (1914-2000) is een geëmancipeerde vrouw die met flair haar plek heeft veroverd. Na haar Nijmeegse jeugd boekt ze successen als danslerares en danst ze in Amsterdam, Londen, Parijs, Berlijn en Brussel. Wanneer de nationaalsocialisten de macht grijpen begint voor Roosje, 25 jaar oud en Joods, een levensgevaarlijk avontuur. Ze wordt slachtoffer van verraad door haar eigen man. Roosje komt terecht in zes concentratiekampen. In Auschwitz leert Roosje SS’ers dansen en de bijbehorende etiquette. Ze weet met lef de oorlog te overleven. Een uitzonderlijk en waar gebeurd verhaal dat laat zien dat een scherp onderscheid tussen goed en fout in de oorlog niet bestaat.
Hubert Hendriks – Het Nijmeegs Antependium 1494. Testament van de Middeleeuwen – 12 april
De lezing behandelde Nijmegen tussen 1473 en 1502 en het ontstaan van het historische topstuk antependium, een altaardoek van het machtige Nicolaesgilde. Het origineel is te zien in Museum Het Valkhof. Fraai beeldmateriaal en muziek uit de late 15e eeuw omlijstten de lezing. Hendriks schetste de context van het doek, de betekenis en de gebruikte materialen en procédés.
Pieke Hooghoff – Bandoeng aan de Waal, Indisch Nijmegen –25 januari
Nijmegen heeft zo’n vijfduizend inwoners met een Indische achtergrond: nakomelingen van kolonialen, KNIL-militairen en andere Indischgasten; ook van de repatrianten van na 1945. Enkele illustere Indische Nijmegenaren zijn schrijver Tjalie Robinson, schilder Jan Toorop en acteur Willem Nijholt. Publiciste Pieke Hooghoff schetste in deze lezing een breed beeld van Indisch Nijmegen in de 20e eeuw.
Pieke Hooghoff (1951) is Nijmeegse – niet Indisch – en publiceert als amateur-historicus vooral over Indisch-Nijmeegse onderwerpen, zoals het boek Bandoeng aan de Waal (2000).
Lezingen 2010
Annelies Koster – Het grafveld van Noviomagus en de rijke graven van de stedelijke elite – 16 november
Tussen 1981 en 1983 groef de afdeling Provinciaal-Romeinse archeologie van de Nijmeegse universiteit in Nijmegen-West (Waterkwartier) resten op van monumentale grafcomplexen met ommuringen en grafmonumenten. Men trof daarbij uitzonderlijk rijke, ongeschonden graven aan. Het gaat hier onmiskenbaar om de rijkste groep graven uit de Romeinse tijd in Noordwest-Europa. Alle graven bevatten namelijk grote hoeveelheden vaatwerk van glas, aardewerk en brons. Daarnaast kwamen uit bijna elk graf ook andere zeldzame voorwerpen te voorschijn, zoals de resten van een stoel, schrijfgerei, wapens en voorwerpen van barnsteen en bergkristal. De graven dateren allemaal uit het laatste kwart van de 1steen het eerste kwart van de 2de eeuw. Ze maken deel uit van het grafveld van de eerste stad van Nederland, de nederzetting (Ulpia) Noviomagus, die zich daar in het laatste kwart van de 1ste eeuw had ontwikkeld.
Koos van Zomeren – Een portret van links Nijmegen in de jaren zeventig – 21 september
Centraal op deze avond stond schrijver Koos van Zomeren en zijn in 2009 verschenen boek over links Nijmegen Die stad, dat jaar. Roman met aantekeningen (Arbeiderspers, 356 pp). Dat boek is een mix van roman en geschiedschrijving en gaat over de oprichting van de Socialistiese Partij in Nijmegen in het jaar 1972. De stad is dus Nijmegen, het jaar 1972. Het is het jaar van de Europacup voor Ajax, van bedrijfssluitingen en massaontslagen, van Nixon in China en van de Vietnam kerstbombardementen. Maar het was ook het oprichtingsjaar van de Socialistiese Partij. Stond Nederland aan de vooravond van het socialisme? En moest dat in Nijmegen beginnen? Door gebruik te maken van de eigen herinnering, (mede)getuigen te interviewen en historische bronnen te raadplegen, schetst Koos van Zomeren een haarscherp – nu eens komisch dan weer wrang, nu eens ontluisterend dan weer inspirerend – beeld van de gang van zaken binnen een maoïstische splinterbeweging.
Naast een vraaggesprek met Koos van Zomeren door historicus Jan Brauer, werd met twee andere tijdgenoten – PvdA-politicus Wim Hompe en publicist/studentactivist Wilfried Uitterhoeve – een portret van links-Nijmegen in de jaren zeventig gereconstrueerd.
Bart Janssen – Historisch onderzoek naar Nijmeegse oorlogsdoden – 25 mei
De auteur van De pijn die blijft (2005), sprak over historisch onderzoek naar Nijmeegse oorlogsdoden. Daarbij gaat het enerzijds om zijn eerdere, elf jaar durende, onderzoek naar nabestaanden van de circa 770 dodelijke slachtoffers van het bombardement van 22 februari 1944 en in vervolg daarop over zijn huidige onderzoek naar nabestaanden van de vele overige Nijmeegse oorlogsdoden. Die vielen bij andere bombardementen, in het verzet, in de bevrijdingsstrijd om Nijmegen, in de daarop volgende vijf maanden durende frontstadperiode (medio september 1944 tot medio februari 1945), in de Duitse Arbeitseinsatz en, soms jaren later, als gevolg van de oorlog. Hij vertelde over zijn beweegredenen, over de strijd tegen de klok en over de moeizame wegen die hij moet bewandelen om tientallen jaren na de oorlog, soms wereldwijd, nabestaanden of fotomateriaal te achterhalen. Enige tientallen dramatische verhalen en oorlogsherinneringen van ooggetuigen vormen de rode draad in de Numaga- lezing. Op de site
www.oorlogsdodennijmegen.nl zijn de resultaten van zijn onderzoeken opgenomen.
Voor informatie over slachtoffers, adressen van nabestaanden en foto’s: bartaltmjanssen@planet.nl
dr. Sandra Langereis – Breken met het verleden. Herinneren en vergeten op het Valkhof in de Bataafse revolutiejaren – 13 april
Sandra Langereis over het onderwerp van haar in januari 2010 verschenen nieuwe boek Breken met het verleden. Herinneren en vergeten op het Valkhof in de Bataafse revolutiejaren, uitgegeven door Vantilt. Daarin zet zij de achtergronden uiteen van de afbraak van de Valkhofburcht in de jaren 1796-1797 en plaatst zij die voor Nijmegen zeer ingrijpende gebeurtenis in het licht van de recente herbouwdiscussie omtrent de Donjon. De spreekster is van mening dat in de herbouwdiscussie omtrent de Valkhofburcht en de Donjon twee zaken over het hoofd worden gezien. Zij zal uitleggen waarom, ten eerste, niet alleen de bouw van de Valkhofburcht een plaats in de collectieve herinnering verdient. Ook de afbraak van de burcht mag, zo luidt een van de conclusies van haar studie, worden herinnerd als een memorabele daad. Ten tweede zal zij ingaan op het cultuurhistorische belang van het dadelijk na de afbraak aangelegde stadspark op het Valkhof van landschapsarchitect Zocher, en een pleidooi houden voor een restauratie van het Valkhofpark van 1800.
drs. Ger de Wind – De geschiedenis van vijftig jaar Philips Nijmegen, 1953-2003 – 26 januari
De uitvinding van de transistor in 1947 heeft de enorme revolutie in de communicatie veroorzaakt waarvan we nu getuige zijn. Dat dit zou gaan gebeuren was al snel duidelijk. De zeer sterke positie van Philips op de markt van radiobuizen werd bedreigd en Philips moest dus meedoen aan de verder ontwikkeling van transistors. De Raad van Bestuur besloot daarom snel een eigen halfgeleiderbedrijf te stichten. In Eindhoven was daarvoor geen personeel beschikbaar dus kwam men in 1953, min of meer bij toeval, in Nijmegen terecht. Het bedrijf ontwikkelde zich al na enige jaren tot het grootste van Nijmegen, maar maakte ook alle ups en downs mee van de zich razendsnel ontwikkelende halfgeleiderindustrie. Die snelle groei leidde tot allerlei ingrijpende organisatorische en sociale veranderingen en tot spanningen met de leiding in Eindhoven, maar Philips Nijmegen slaagde er in op halfgeleidergebied een grote speler te worden. Tot men in de jaren tachtig de ontwikkelingen niet meer kon bijhouden en probeerde via een inhaalslag de achterstand in te halen.
Ger de Wind heeft de ontwikkeling van de halfgeleidertechnologie meegemaakt, zowel in de research, als bij Philips Nijmegen, waar hij operations manager was. Na zijn pensionering studeerde cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit en studeerde af op de geschiedenis van Philips Nijmegen.
